Μεγάλο αμιγές ελληνικό προάστιο της επαρχίας Λευκωσίας, περί τα τρία χιλιόμετρα (απόσταση του πυρήνα του οικισμού), δυτικά της πρωτεύουσας. Καταλαμβάνει διοικητική έκταση 12 περίπου τετραγωνικών χιλιομέτρων και περιλαμβάνεται στους Δήμους της επαρχίας Λευκωσίας. Μεγάλο μέρος της διοικητικής έκτασης του Αγίου Δομετίου προς τα βόρεια και δυτικά βρίσκεται από το 1974 κάτω από τουρκική στρατιωτική κατοχή. Το κατεχόμενο βόρειο τμήμα εκτείνεται στα βόρεια της ενορίας του Αγίου Παύλου, ενώ το δυτικό εκτείνεται πέρα από τη λεωφόρο Δημοκρατίας και την οδό Χρίστου Τσιάρτα και περιλαμβάνει τμήμα της οδού Γρηγόρη Αυξεντίου.
Ο Αγιος Δομέτιος είναι κτισμένος σε μέσο υψόμετρο 160 μέτρων. Το δυτικό του τμήμα είναι λοφώδες και το υψόμετρο στην περιοχή Κοκκινοκαυκάλλα φθάνει τα 205 μέτρα. Το τοπίο είναι διαμελισμένο από το χείμαρρο Κλήμο που ενώνεται βορειότερα με τους χείμαρρους Σιέμμα και Τζιηννάρ για να καταλήξουν στη συνέχεια στον ποταμό Πεδιαίο. Από γεωλογικής απόψεως στη διοικητική έκταση του προαστίου, κυριαρχούν οι αποθέσεις του φλύσχη της Κυθρέας, οι αποθέσεις του σχηματισμού Αθαλάσσας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες και άμμοι) και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου.
-
Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν προσχωσιγενή εδάφη, ξερορεντζίνες, ερυθρογαίες και καφκάλλες.
-
Η έρευνα θα αρχίσει από την ιστορία.
-
Πόσο παλιός είναι ο Άγιος Δομέτιος;
-
Τι ιστορικές μαρτυρίες υπάρχουν για αυτόν και τι κατάλοιπα του παρελθόντος σώζονται;
Ιστορικές πληροφορίες μπορούν να αντληθούν από πολλές πηγές, ακόμη και από τα τοπωνύμια. Ο Άγιος Δομέτιος, όπως τον θυμούνται οι παλαιότεροι, ήταν ένα χωριό περίπου δυο μίλια από τη Λευκωσία με δύο εκκλησίες, του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Δομετίου, και ένα εκκλησάκι, του Αγίου Παύλου, ένα μίλι περίπου μακριά από αυτό. Το χωριό αναφέρεται από την εποχή της Φραγκοκρατίας. Ο Φλώριος Βουστρώνιος το αναφέρει ως Φέουδο μαζί με τον Αρά, το Κεντηνάρι, την Αγλαγγία και τη Μάλλουρα και άλλη φορά μαζί με τον Παλλουρόκαμπο και το Κίτι.
Το όνομα του το χωριό το οφείλει στον Άγιο Δομέτιο. Στο αγιολόγιο είναι γνωστοί τουλάχιστον τρεις όσιοι Δομέτιοι και τέσσερις μάρτυρες. Μόνο υποθέσεις μπορούν να γίνουν για το ποιος Άγιος Δομέτιος έδωσε το όνομα του στο χωριό. Μερικοί λένε πως είναι ένας Δομέτιος από τους πρώτους αρχιεπισκόπους της Κωνστάντιας, τον οποίο αναφέρει ο χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς, αλλά αυτός ο Δομέτιος είναι γνωστός μόνο από το όνομά του και δεν είναι άγιος. Όμως ο τιμώμενος σήμερα είναι ο Άγιος Δομέτιος ο Πέρσης, που μαρτύρησε γύρω στα 362 μ.Χ. και έχει ακολουθία στο Μηναίο. Η μνήμη του Αγίου Δομετίου του Πέρσου γιορτάζεται στις 7 Αυγούστου. Οι Μεχλίτες και άλλοι χριστιανοί της Ανατολής γιορτάζουν τη μνήμη του Αγίου Δομετίου, ο οποίος σύμφωνα με την παράδοση ήταν ένας Πέρσης προσήλυτος, που έγινε μοναχός στη Νίσιβη της Μεσοποταμίας, χειροτονήθηκε διάκονος και πήγε να ζήσει σε σπήλαιο, από όπου προσηλύτισε πολλούς ειδωλολάτρες των περιχώρων. Ο λαός συνέρρεε στο αναχωρητήριό του, για να ζητήσει την ευλογία του με την ελπίδα ότι ο Άγιος θα θεραπεύσει τις ασθένειές του. Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός ο Παραβάτης, τον οποίο ο Άγιος Δομέτιος έψεξε για την ανοσιότητά του, τον κατηγόρησε ότι «περιποιείται» το λαό. Ο Άγιος απάντησε: «Αν όλος αυτός ο άκακος λαός έρχεται να με δει, δεν μπορώ να τον διώξω». Ο αυτοκράτορας τόσο θύμωσε από την απάντηση, ώστε τον καταδίκασε σε θάνατο με λιθοβολισμό.
Υπάρχει μεγάλη σύγχυση μεταξύ αυτού του Δομετίου και ενός άλλου, που αναφέρεται στο Ρωμαϊκό Μαρτυρολόγιο στις 5 Ιουλίου ως μάρτυς στη Συρία, «ο οποίος με τη δύναμη του παρέχει πολλές ευεργεσίες στους κατοίκους εκείνων των μερών». Ο Άγιος Δομέτιος έχει μεγάλη εκτίμηση στην Ανατολή ως ένας ασκητής που θαυματουργεί. Τιμήθηκε στην Κύπρο και τη νότια Ιταλία και αναφέρεται στο συριακό μαρτυρολόγιο του Rabban Sliba ως «θεραπευτής της ισχυαλγίας».
O σημαντικός αυτός Άγιος της Ανατολής ήταν φυσικό να εισαχθεί στην Κύπρο ένεκα της γειτνιάσεως και της επικοινωνίας. Η ίδρυση εκκλησίας αρκούσε για να γίνει γνωστός ένας ξένος άγιος στην Κύπρο. Τέτοιες εισαγωγές αγίων από την Ανατολή, πραγματικές ή φανταστικές, φαίνεται ότι έγιναν κυρίως κατά την εποχή των Σταυροφόρων, που πέρασαν από την Ανατολή και την Κύπρο. Μερικοί άγιοι καθιερώνονται για την προστασία ειδικών κοινοτήτων. Οι Χαλδαίοι πρώτα και οι Πέρσες ύστερα θεωρούνταν μάντεις, μάγοι και σιδηρουργοί. Παρόλον που το χωριό οφείλει το όνομα του στον Άγιο Δομέτιο, η κύρια εκκλησία του είναι αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο. Πρόκειται για νεότερο κτήριο με τα χαρακτηριστικά της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής των μαστόρων, που αντλεί από τα παλαιότερα κτίρια, κυρίως γοτθικά. Στην εκκλησία υπάρχουν μερικές παλιές εικόνες από παλαιότερη εκκλησία, μεταξύ των οποίων και μια της Παναγίας με τρεις δωρητές γύρω στα 1520.